Trong một nghiên cứu mới được xuất bản trên tạp chí Science Advances, các nhà xã hội học đã phát hiện ra rằng đa số chúng ta đều cố gắng rộng lượng và hào phóng với người khác – ngay cả với người lạ, và ngay cả khi động cơ giúp đỡ có thể không hoàn toàn vô tư.
Đây là nghiên cứu đầu tiên tìm hiểu cách thức những động lực khiến mọi người rộng lượng hơn với nhau có sự tương tác như thế nào.
"Chúng tôi muốn tiến hành một nghiên cứu kĩ lưỡng để xem tác động của những động cơ này đối với con người sẽ như thế nào khi chúng được kết hợp với nhau – bởi vì trong thế giới thực, chúng luôn được kết hợp, khi con người đưa ra lựa chọn về việc họ sẽ rộng lượng, cởi mở và tử tế với người khác đến mức nào," dẫn lời David Melamed, tác giả chính của nghiên cứu và là Phó Giáo sư Xã hội học tại Đại học Bang Ohio, Mỹ. Melamed cũng là một thành viên của Viện Phân tích Dữ liệu Bang Ohio.
Nghiên cứu có sự tham gia của hơn 700 người, và được thiết kế để giúp các nhà nghiên cứu hiểu được các hành vi xã hội của con người.
"Chúng tôi nghiên cứu về việc một người giúp đỡ người khác nhưng phải đánh đổi bằng một cái gì đó của chính họ," Melamed cho biết. "Chẳng hạn, bạn trả tiền cafe cho một người xếp hàng sau bạn tại quán cafe. Bạn phải đánh đổi – trong trường hợp này là tiền của bạn. Hoặc chẳng hạn như ngay lúc này, bạn phải đeo khẩu trang khi ra đường, và điều đó khiến bạn cảm thấy không thoải mái. Nhưng ngược lại, bạn đang đóng góp vào lợi ích chung của cộng đồng bằng việc đeo khẩu trang và không làm phát tán virus ra môi trường."
Các nhà khoa học trước đó đã tìm ra 4 nhân tố thúc đẩy mọi người hành động để mang lại lợi ích cho những người khác.
Một là, người nhận được sự giúp đỡ và lòng tốt của bạn nhiều khả năng sẽ làm một điều tốt khác cho bạn để trả ơn. Hai là, bạn có động lực giúp đỡ người khác khi thấy người này tỏ ra hào phóng và giúp đỡ một người thứ ba khác. Thứ ba, bạn sẽ có xu hướng làm điều tốt với người khác trước mặt những người có trong mạng lưới cộng đồng của bạn, với hy vọng những người trong cộng đồng đó sẽ "trao thưởng" cho sự hào phóng của bạn. Và thứ tư, bạn sẽ có xu hướng "trả ơn đời" cho người khác nếu trước đó đã có người làm điều tốt với bạn.
Bốn nhân tố trên đều đã được nghiên cứu một cách độc lập từ trước đó, và một số nghiên cứu đã gắn những yếu tố này theo cặp để tìm hiểu. Tuy nhiên phải đến thí nghiệm này, các nhà khoa học mới thực sự tiến hành một nghiên cứu chuyên sâu về cách thức bốn nhân tố này có tác động lên nhau trong thế giới thực, trong đó một yếu tố này có thể chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác.
"Trong thế giới thực, những điều kiện xã hội mà trong đó mọi người cư xử tốt với nhau không tồn tại độc lập – con người gắn chặt với những mạng lưới của họ, và họ sống cuộc sống hàng ngày, tiếp xúc với những yếu tố có thể làm thay đổi quyết định của họ," Melamed nói. "Và những thí nghiệm này cho thấy rằng tất cả các yếu tố đều có tác động nhất định. Nếu bạn muốn tối đa hoá việc thực hiện các hành vi xã hội tích cực của mình, thì đó thực sự là một điều tốt."
Trong nghiên cứu được thực hiện trực tuyến này, những người tham gia đánh giá mức độ giúp đỡ của họ đối với những người xung quanh trên thang điểm 10. Mỗi điểm sẽ tương ứng với một khoản tiền mà người tham gia được nhận, giống như "cái giá phải đánh đổi" khi họ giúp đỡ người khác ngoài đời thực.
Sau đó, các nhà nghiên cứu sẽ tạo ra các tình huống khác nhau, có sự kết hợp của tất cả các yếu tố tạo nên động lực khiến mọi người giúp đỡ lẫn nhau đã nêu ở trên.
Melamed cho biết trước khi tiến hành thí nghiệm, ông cho rằng trong số những động lực khiến mọi người cư xử tử tế với những người xung quanh, sẽ có một nhân tố nổi trội hơn hẳn và lấn át các nhân tố còn lại.
Ví dụ, một người sẽ không để ý nhiều đến việc phải "trao thưởng" cho một người khác về việc tốt mà họ đã làm với một người thứ ba nào đó hay không, nếu anh ta đang tập trung vào việc "trả ơn" một sự giúp đỡ mà anh ấy đã nhận được từ trước.
"Con người thường có thiên kiến tự thân," Melamed nhận định. "Nếu bạn làm một điều tốt đối với tôi, tôi sẽ thường coi trọng việc đó hơn so với việc nhìn thấy bạn làm điều tốt với một người khác. Tuy nhiên, chúng tôi phát hiện ra rằng tất cả các nhân tố đều đóng vai trò biến số trong việc xác định mức độ sẵn lòng của một người với việc giúp người khác, bất kể những yếu tố còn lại có tác động như thế nào."
Nghiên cứu này giúp chúng tôi hiểu thêm về số lượng và sự phong phú của các hành vi xã hội xảy ra trong loài người, Melamed kết luận.
"Từ góc độ tiến hoá, điều này khá khó hiểu, bởi bạn đang tự làm giảm những ưu thế mà mình có được vì những người xung quanh," Melamed đặt dấu hỏi. "Dù vậy, chúng ta đều đã thấy kiểu hành vi này ở ong, kiến và con người, cũng như trong khắp tự nhiên."